AI: kans of extra uitdaging voor uw lokaal bestuur?

De wet wil innovatie stimuleren, maar tegelijk garanderen dat AI veilig, transparant en in lijn met fundamentele rechten wordt gebruikt. De Europese regels zijn niet enkel van toepassing op ondernemingen die AI ontwikkelen, maar op alle organisaties die een rol spelen in het ontwerp, de verspreiding of het gebruik van AI-systemen. Dat omvat dus ook lokale besturen. Gemeenten en steden maken steeds vaker gebruik van artificiële intelligentie om hun dienstverlening te verbeteren, en worden daardoor rechtstreeks onderworpen aan de nieuwe Europese verplichtingen.

In wat volgt wordt verkend welke impact de AI Act heeft op lokale besturen, welke verantwoordelijkheden daaruit voortvloeien en hoe Vlaanderen dit nieuwe regelgevend kader mee helpt vertalen naar de praktijk.

De AI Act toegepast op lokale besturen

De Europese AI Act creëert een duidelijk juridisch kader voor het veilig, transparant en verantwoord gebruik van artificiële intelligentie. Lokale besturen krijgen daarin een dubbele rol. In de meeste gevallen treden gemeenten en steden op als gebruiker van AI-systemen: ze maken gebruik van bestaande toepassingen en moeten kunnen aantonen dat deze op een veilige, proportionele en controleerbare manier worden ingezet.

Wanneer een lokaal bestuur echter zelf een AI-systeem ontwikkelt of aanbiedt, bijvoorbeeld een chatbot voor burgercommunicatie, wordt het beschouwd als aanbieder. In dat geval gelden bijkomende verplichtingen, zoals het opzetten van een kwaliteits- en risicobeheersysteem, het bijhouden van technische documentatie en het uitvoeren van een Fundamental Rights Impact Assessment (FRIA).

Daarnaast verplicht de AI Act lokale besturen om te investeren in AI-geletterdheid. Medewerkers moeten begrijpen hoe de technologie functioneert en welke risico’s eraan verbonden zijn.

De kernboodschap is helder: de AI Act vraagt van lokale besturen niet alleen technologische innovatie, maar ook goed bestuur en kennisopbouw. Door hun AI-toepassingen in kaart te brengen, risico’s te beoordelen en medewerkers op te leiden, kunnen lokale besturen tegelijk voldoen aan de Europese regels én het vertrouwen van burgers versterken.

Een eerste stroom aan initiatieven: het AI-Expertisecentrum

Lokale besturen en de Vlaamse overheid nemen vandaag al verschillende initiatieven om de nieuwe Europese regels om te zetten in concrete actie. Onder coördinatie van Digitaal Vlaanderen, het agentschap dat Vlaamse entiteiten en lokale besturen ondersteunt bij hun digitale transformatie, en met ondersteuning van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), groeit er een ecosysteem dat lokale besturen helpt om artificiële intelligentie verantwoord, veilig en toekomstgericht in te zetten.

Het AI-Expertisecentrum van Digitaal Vlaanderen speelt daarin een sleutelrol. Het centrum stimuleert kennisdeling, inspireert lokale besturen met praktijkvoorbeelden en ontwikkelt kaders die hen helpen om AI correct toe te passen.

De werking van het Expertisecentrum steunt op vijf complementaire pijlers:

1. Zo wordt binnen Visie & Strategie bepaald hoe AI kan bijdragen aan de strategische doelstellingen van overheden en hoe ze hun beleid kunnen afstemmen op de Europese AI-regelgeving.
2. Innovatie richt zich op het vertalen van kansen naar waardevolle toepassingen via initiatieven zoals de AI-Radar en GovTech-Radar, die lopende projecten en technologieën in kaart brengen.
3. Binnen de pijler Betrouwbare AI ligt de nadruk op veiligheid, transparantie en wettelijke conformiteit. Er worden toetsingskaders en richtlijnen ontwikkeld om ethisch gebruik te garanderen, onder meer voor hoogrisico-toepassingen.
4. De pijler Mens & Organisatie versterkt medewerkers door opleidingen en AI-geletterdheidstrajecten via het OASE-leerplatform, zodat medewerkers AI bewust en verantwoord kunnen inzetten.
5. Tot slot werkt de pijler AI-Architectuur aan een duurzame en schaalbare digitale basis die veilige data-uitwisseling en interoperabiliteit tussen overheden mogelijk maakt.

Daarmee groeit in Vlaanderen een bestuurscultuur die artificiële intelligentie bewust, verantwoord en met maatschappelijke meerwaarde inzet.

De volgende stap: van naleving naar vertrouwen

Het Vlaamse kader biedt richting, maar de concrete toepassing ligt bij de lokale besturen zelf. Zij moeten binnen hun eigen context een duidelijk AI-protocol uitwerken dat de principes van de AI Act – veiligheid, transparantie en respect voor grondrechten – omzet in werkbare processen, met aandacht voor databeheer, toezicht, burgercommunicatie en opleiding van medewerkers.

Vlaanderen reikt dus de bouwstenen aan, maar het is aan de lokale besturen om ze te vertalen naar hun eigen schaal en realiteit. Zo krijgt de Europese regelgeving pas echt vorm in de dagelijkse werking van gemeenten en steden.

De principes van behoorlijk bestuur, waaronder zorgvuldigheid, transparantie, evenredigheid en motivering, sluiten daarbij naadloos aan bij de uitgangspunten van de AI Act. Ze vormen het ethisch en juridisch kompas voor lokale besturen die artificiële intelligentie willen inzetten op een manier die het vertrouwen van burgers versterkt.

Het Vlaamse kader is geen eindpunt, maar een leidraad. De kracht ligt in de manier waarop lokale besturen het toepassen, door AI bewust, transparant en met maatschappelijke meerwaarde te integreren in hun werking.

De toekomst zal moeten uitwijzen in welke mate lokale besturen zich kunnen aanpassen aan de snel evoluerende realiteit van artificiële intelligentie. De uitdaging bestaat erin om technologische vooruitgang te verzoenen met transparant en mensgericht bestuur.

Wie vandaag investeert in een doordachte en betrouwbare AI-aanpak, bouwt morgen aan een sterkere, meer open en toekomstgerichte overheid.

Contact

We kijken gerust mee naar de juiste inrichting van AI en opvolging van de Europese regels en Vlaamse richtlijnen. Contacteer voor vragen, advies op maat en juridisch sparren Mieke Trombetta via mieke.trombetta@halsten.be of info@halsten.be.

Mieke Trombetta
mieke.trombetta@halsten.be